ETYKA W NAUCE

       Prezydium Polskiej Akademi nauk uznając zagadnienia etyki w nauce za obszar szczególnie ważny, powołało 28 października 1992 r. Komitet Etyki w Nauce. Komitet ten opracował zbiór zasad pt. "Dobre obyczaje w nauce", które następnie po dyskusjach i ocenie środowiska naukowego, zostały opublikowane w 1994 r. W publikacji tej Komitet uwzględnił większość zgłoszonych uwag. Głównym autorem rzeczonej publikacji jest Prof. Jakub Mames.
       Oprócz ogromnej ilości głosów popierających taką inicjatywę Kmitetu, zdarzają się też głosy i argumenty krytyczne. Przeciwnicy kodeksów etycznych zarzucają im nieuchronną ułomność i niekompletność, preferując autonomiczną postawę refleksyjną, indywidualną decyzję i takie samo ryzyko oraz odpowiedzialność moralną. Zwolennicy kodeksów profesionalnych widzą w nich środek uzupełnienia przepisów prawnych i służbowych, ułatwiający uświadomienie problemu i podjęcie decyzji w sytuacjach konfliktu moralnego. Wskazują na możliwość wzmocnienia więzi i wyksztłcenia odpowiedzialności zawodowej oraz promocji i nobilitacji danej profesji.
       By "Dobre obyczaje w nauce" były żywym zbiorem zasad i wytycznych pracowników nauki, gorąco zachęcam do dyskusji, podobnie jak w przedmowie rzeczonej publikacji czyni to Przewodniczący Komitetu Etyki w Nauce PAN - Prof. Kornel Gibiński.


ROZDZIAŁ I
Zasady ogólne

  1. Pracownika nauki obowiązują zasady etyki ogólnoludzkiej, a ponadto zasady dobrych obyczajów w nauce.
  2. Pracownik nauki nie może żądać od swoich wspłópracowników albo podwładnych zachowania sprzecznego z zasadami dobrych obyczajów w nauce.
  3. Pracownik nauki nie może usprawiedliwiać posłuszeństwem ani lojalnością swojego zachowania sprzecznego z zasadami dobrych obyczajów w nauce.
  4. W sytuacji gdy zasady dobrych obyczajów w nauce popadają w kolizję z innymi ogólnie akceptowanymi zasadami wartości, pracownik nauki powinien dokonywać wyboru na podstawie własnej refleksji moralnej i osobistej decyzji w każdym konkretnym przypadku moralnego konfliktu.
  5. Pracownik nauki uznaje naukę za ważny składnik kultury i broni jej przed nieuzasadnionymi zarzutami.
  6. Pracownik nauki jest obowiązany przeciwdziałać złemu wykorzystywaniu osiągnięć naukowych i użyciu ich przeciw człowiekowi.
  7. Pracownik nauki powinien ustawicznie poszerzać i pogłębiać swoją wiedzę i doskonalić umiejętności.
  8. Pracownika nauki obowiązuje postawa krytyczna.
  9. Pracownik nauki powinien bronić jej wolności.
  10. Świadomy potrzeb społecznych i ograniczonych środków, pracownik nauki powinien unikać podejmowania problemów o nikłej wartości poznawczej.
  11. Pracownik nauki potępia stosowanie w nauce kryteriów pozanaukowych.
  12. Pracownik nauki nie działa złośliwie na szkodę reputacji zawodowej innego naukowca.
  13. Pracownik nauki nie uzależnia jakości swej pracy od wynagrodzenia.

ROZDZIAŁ II
Pracownik nauki jako twórca

  1. Pracownik nauki uznaje wyniki twórczości naukowej za osobiste dobro twórcy.
  2. Pracownik nauki dba o to, aby uznanie za osiągnięcia naukowe przypadło temu, komu uznanie to rzeczywiście się należy.
  3. Główną motywacją pracownika nauki powinna być pasja poznawcza i chęć wzbogacenia dorobku nauki. Główną jego nagrodą powinno być poznanie prawdy i uznanie środowiska naukowego.
  4. Pracownika nauki obowiązuje lojalność wobec sponsora lub zleceniodawcy.
  5. Badania naukowe należy prowadzić w sposób nie uwłaczający godności człowieka i nie naruszający zasad humanitarnych.
  6. Badania naukowe należy prowadzić w sposób, aby nie uszkadzały środowiska naturalnego ani istniejących tworów człowieka.
  7. Pracownik nauki dzieli się z innymi swymi osiągnięciami i wiedzą.
  8. Pracownik nauki nie mnoży publikacji naukowych wyłącznie w celu ilościowego wzbogacenia swego dorobku.
  9. Pracownik nauki jest obiektywny w ocenie własnych osiągnięć.

ROZDZIAŁ III
Pracownik nauki jako mistrz

  1. Pracownik nauki angażuje i grupuje wokół siebie adeptów nauki jedynie na podstawie bezstronnej oceny ich kwalifikacji intelektualnych, etycznych i charakterologicznych.
  2. Obowiązkiem pracownika nauki jest wyszukiwanie i otaczanie szczególną opieką uczniów wybitnie uzdolnionych i zachęcanie ich do podjęcia pracy naukowej.
  3. Pracownik nauki powinien słowem i przykładem przekazywać swym uczniom wiedzę, umiejętności i zasady dobrych obyczajów w nauce.
  4. Pracownik nauki traktuje swych współpracowników sprawiedliwie.
  5. Pracownik nauki nie przerzuca na współpracowników wykonywania zadań, które zgodnie z zakresem obowiązków powinien wykonać sam.
  6. Pracownik nauki unika autokratycznych form kierowania podległym zespołem.
  7. Pracownik nauki nie powinien odczuwać zazdrości o sukcesy swoich uczniów, gdyż są one także jego sukcesami.
  8. Pracownik nauki powinien zagrodzić drogę do świata nauki osobom nie mającym odpowiednich kwalifikacji.

ROZDZIAŁ IV
Pracownik nauki jako nauczyciel

  1. Pracownik nauki traktuje studenta z życzliwością i należytym szacunkiem.
  2. Pracownik nauki dba o ustawiczne doskonalenie jakości nauczania.
  3. Pracownik nauki rozwija samodzielność myślenia studenta, jego krytycyzm i szanuje prawo studenta do swobodnego wyrażania opinii także w kwestiach naukowych.
  4. Pracownik nauki ocenia każdego studenta sprawiedliwie na podstawie jego osiągnięć.
  5. Pracownik nauki traktuje jako poufne informacje natury osobistej, uzyskane od studenta w ramach działalności dydaktycznej.
  6. Poza sferą służbową pracownik nauki powstrzymuje się od wypowiadania negatywnych opinii o swych studentach, jeżeli wypowiedź pozwalałaby zidentyfikować osoby oceniane.
  7. Pracownik nauki nie angażuje się w nieetyczne więzi ze studentami.
  8. Za swoją działalność nauczycielską pracownik nauki nie przyjmuje od swych studentów żadnego wynagrodzenia ani innych korzyści.

ROZDZIAŁ V
Pracownik nauki jako opiniodawca

  1. Pracownik nauki wyraża swą opinię o cudzej pracy i dorobku naukowym wnikliwie, bezstronnie i konkretnie.
  2. Pracownik nauki stara się przygotować swą opinię w terminie.
  3. Opiniując pracę przeznaczoną do publikacji, pracownik nauki powinien rozważyć swą kompetencję do oceny i stwierdzić właściwość przedmiotową pracy, jej wartość naukową i brak jawnych błędów.
  4. Ani promotor, ani opiniodawca rozprawy doktorskiej nie powinni angażować się w opracowanie jej treści w stopniu uprawniającym do współautorstwa rozprawy.
  5. Pracownik nauki dba o to, aby krytyka, dyskusja i polemika naukowa prowadzone były z poszanowaniem zasad egalitaryzmu, rzeczowości i rzetelności.
  6. W swej działalności opiniodawczej i krytycznej pracownik nauki powinien oceniać i propagować stosowanie kodeksu dobrych obyczajów w nauce.

ROZDZIAŁ VI
Pracownik nauki jako ekspert

  1. Pracownik nauki podejmuje się opracowania ekspertyzy lub jej części w zakresie swojej specjalności i tylko wtedy, kiedy może ją oprzeć na odpowiedniej wiedzy i doświadczeniu.
  2. Pracownik nauki poprzedza każdą ekspertyzę wyraźnym stwierdzeniem w czyim imieniu i dla kogo została ona opracowana.
  3. Pracownik nauki opracowuje każdą ekspertyzę rzetelnie i odpowiedzialnie, w oparciu o aktualny stan wiedzy naukowej i pełne rozpoznanie istotnych faktów i okoliczności.
  4. Przy opracowaniu ekspertyzy pracownik naukowy nie sugeruje się oczekiwaniem zleceniodawcy i niedopuszcza, aby presja zleceniodawcy wywarła wpływ na merytoryczną zawartość ekspertyzy.
  5. Aby uniknąć podejrzenia o stronniczość, pracownik nauki odmawia opracowania ekspertyzy, której część i końcowe wnioski miałyby związek z jego interesem osobistym.
  6. Informacji uzyskanych w związku z opracowaniem ekspertyzy, pracownik nauki nie wykorzystuje na szkodę zleceniodawcy ani do osiągnięcia niesłusznych korzyści własnych.

ROZDZIAŁ VII
Pracownik nauki jako krzewiciel wiedzy

  1. Pracownik nauki upowszechnia w społeczeństwie rzetelne wiadomości o nauce i jej osiągnięciach, nie ukrywając przy tym jej ograniczeń.
  2. Pracownik nauki respektuje prawo człowieka do prawdy i stara się je urzeczywistnić.

ROZDZIAŁ VIII
Pracownik nauki jako członek społeczeństwa

  1. W miarę swoich zainteresowań i możliwości pracownik nauki powinien wykorzystywać swą wiedzę, intelekt i autorytet w praktycznej działalności dla dobra społecznego.
  2. Pracownik nauki powinien uczestniczyć w życiu swojego środowiska naukowego.
  3. Pracownik nauki nie dopuszcza aby autorytet nauki lub jego własny był wykorzystywany do celów reklamowych bądź propagandowych.
  4. Pracownik nauki na stanowisku państwowym lub administracyjnym nie może sprzeniewierzać się normom etycznym, obowiązującym w świecie nauki.