ETYKA W NAUCE
Prezydium Polskiej Akademi nauk uznając zagadnienia etyki w nauce za obszar szczególnie ważny, powołało 28 października 1992 r. Komitet Etyki w Nauce.
Komitet ten opracował zbiór zasad pt. "Dobre obyczaje w nauce", które następnie po dyskusjach i ocenie środowiska naukowego, zostały opublikowane w 1994 r.
W publikacji tej Komitet uwzględnił większość zgłoszonych uwag. Głównym autorem rzeczonej publikacji jest Prof. Jakub Mames.
Oprócz ogromnej ilości głosów popierających taką inicjatywę Kmitetu, zdarzają się też głosy i argumenty krytyczne. Przeciwnicy kodeksów etycznych
zarzucają im nieuchronną ułomność i niekompletność, preferując autonomiczną postawę refleksyjną, indywidualną decyzję i takie samo ryzyko oraz odpowiedzialność moralną.
Zwolennicy kodeksów profesionalnych widzą w nich środek uzupełnienia przepisów prawnych i służbowych, ułatwiający uświadomienie problemu i podjęcie decyzji w sytuacjach konfliktu moralnego. Wskazują na możliwość wzmocnienia więzi i wyksztłcenia odpowiedzialności zawodowej oraz promocji i nobilitacji danej profesji.
By "Dobre obyczaje w nauce" były żywym zbiorem zasad i wytycznych pracowników nauki, gorąco zachęcam do dyskusji, podobnie jak w przedmowie rzeczonej publikacji czyni to Przewodniczący Komitetu Etyki w Nauce PAN - Prof. Kornel Gibiński.
ROZDZIAŁ I
Zasady ogólne
- Pracownika nauki obowiązują zasady etyki ogólnoludzkiej, a ponadto zasady dobrych obyczajów w nauce.
- Pracownik nauki nie może żądać od swoich wspłópracowników albo podwładnych zachowania sprzecznego z zasadami dobrych obyczajów w nauce.
- Pracownik nauki nie może usprawiedliwiać posłuszeństwem ani lojalnością swojego zachowania sprzecznego z zasadami dobrych obyczajów w nauce.
- W sytuacji gdy zasady dobrych obyczajów w nauce popadają w kolizję z innymi ogólnie akceptowanymi zasadami wartości, pracownik nauki powinien
dokonywać wyboru na podstawie własnej refleksji moralnej i osobistej decyzji w każdym konkretnym przypadku moralnego konfliktu.
- Pracownik nauki uznaje naukę za ważny składnik kultury i broni jej przed nieuzasadnionymi zarzutami.
- Pracownik nauki jest obowiązany przeciwdziałać złemu wykorzystywaniu osiągnięć naukowych i użyciu ich przeciw człowiekowi.
- Pracownik nauki powinien ustawicznie poszerzać i pogłębiać swoją wiedzę i doskonalić umiejętności.
- Pracownika nauki obowiązuje postawa krytyczna.
- Pracownik nauki powinien bronić jej wolności.
- Świadomy potrzeb społecznych i ograniczonych środków, pracownik nauki powinien unikać podejmowania problemów o nikłej wartości poznawczej.
- Pracownik nauki potępia stosowanie w nauce kryteriów pozanaukowych.
- Pracownik nauki nie działa złośliwie na szkodę reputacji zawodowej innego naukowca.
- Pracownik nauki nie uzależnia jakości swej pracy od wynagrodzenia.
ROZDZIAŁ II
Pracownik nauki jako twórca
- Pracownik nauki uznaje wyniki twórczości naukowej za osobiste dobro twórcy.
- Pracownik nauki dba o to, aby uznanie za osiągnięcia naukowe przypadło temu, komu uznanie to rzeczywiście się należy.
- Główną motywacją pracownika nauki powinna być pasja poznawcza i chęć wzbogacenia dorobku nauki. Główną jego nagrodą powinno być poznanie prawdy i uznanie środowiska naukowego.
- Pracownika nauki obowiązuje lojalność wobec sponsora lub zleceniodawcy.
- Badania naukowe należy prowadzić w sposób nie uwłaczający godności człowieka i nie naruszający zasad humanitarnych.
- Badania naukowe należy prowadzić w sposób, aby nie uszkadzały środowiska naturalnego ani istniejących tworów człowieka.
- Pracownik nauki dzieli się z innymi swymi osiągnięciami i wiedzą.
- Pracownik nauki nie mnoży publikacji naukowych wyłącznie w celu ilościowego wzbogacenia swego dorobku.
- Pracownik nauki jest obiektywny w ocenie własnych osiągnięć.
ROZDZIAŁ III
Pracownik nauki jako mistrz
- Pracownik nauki angażuje i grupuje wokół siebie adeptów nauki jedynie na podstawie bezstronnej oceny ich kwalifikacji intelektualnych, etycznych i charakterologicznych.
- Obowiązkiem pracownika nauki jest wyszukiwanie i otaczanie szczególną opieką uczniów wybitnie uzdolnionych i zachęcanie ich do podjęcia pracy naukowej.
- Pracownik nauki powinien słowem i przykładem przekazywać swym uczniom wiedzę, umiejętności i zasady dobrych obyczajów w nauce.
- Pracownik nauki traktuje swych współpracowników sprawiedliwie.
- Pracownik nauki nie przerzuca na współpracowników wykonywania zadań, które zgodnie z zakresem obowiązków powinien wykonać sam.
- Pracownik nauki unika autokratycznych form kierowania podległym zespołem.
- Pracownik nauki nie powinien odczuwać zazdrości o sukcesy swoich uczniów, gdyż są one także jego sukcesami.
- Pracownik nauki powinien zagrodzić drogę do świata nauki osobom nie mającym odpowiednich kwalifikacji.
ROZDZIAŁ IV
Pracownik nauki jako nauczyciel
- Pracownik nauki traktuje studenta z życzliwością i należytym szacunkiem.
- Pracownik nauki dba o ustawiczne doskonalenie jakości nauczania.
- Pracownik nauki rozwija samodzielność myślenia studenta, jego krytycyzm i szanuje prawo studenta do swobodnego wyrażania opinii także w kwestiach naukowych.
- Pracownik nauki ocenia każdego studenta sprawiedliwie na podstawie jego osiągnięć.
- Pracownik nauki traktuje jako poufne informacje natury osobistej, uzyskane od studenta w ramach działalności dydaktycznej.
- Poza sferą służbową pracownik nauki powstrzymuje się od wypowiadania negatywnych opinii o swych studentach, jeżeli wypowiedź pozwalałaby zidentyfikować osoby oceniane.
- Pracownik nauki nie angażuje się w nieetyczne więzi ze studentami.
- Za swoją działalność nauczycielską pracownik nauki nie przyjmuje od swych studentów żadnego wynagrodzenia ani innych korzyści.
ROZDZIAŁ V
Pracownik nauki jako opiniodawca
- Pracownik nauki wyraża swą opinię o cudzej pracy i dorobku naukowym wnikliwie, bezstronnie i konkretnie.
- Pracownik nauki stara się przygotować swą opinię w terminie.
- Opiniując pracę przeznaczoną do publikacji, pracownik nauki powinien rozważyć swą kompetencję do oceny i stwierdzić właściwość przedmiotową pracy, jej wartość naukową i brak jawnych błędów.
- Ani promotor, ani opiniodawca rozprawy doktorskiej nie powinni angażować się w opracowanie jej treści w stopniu uprawniającym do współautorstwa rozprawy.
- Pracownik nauki dba o to, aby krytyka, dyskusja i polemika naukowa prowadzone były z poszanowaniem zasad egalitaryzmu, rzeczowości i rzetelności.
- W swej działalności opiniodawczej i krytycznej pracownik nauki powinien oceniać i propagować stosowanie kodeksu dobrych obyczajów w nauce.
ROZDZIAŁ VI
Pracownik nauki jako ekspert
- Pracownik nauki podejmuje się opracowania ekspertyzy lub jej części w zakresie swojej specjalności i tylko wtedy, kiedy może ją oprzeć na odpowiedniej wiedzy i doświadczeniu.
- Pracownik nauki poprzedza każdą ekspertyzę wyraźnym stwierdzeniem w czyim imieniu i dla kogo została ona opracowana.
- Pracownik nauki opracowuje każdą ekspertyzę rzetelnie i odpowiedzialnie, w oparciu o aktualny stan wiedzy naukowej i pełne rozpoznanie istotnych faktów i okoliczności.
- Przy opracowaniu ekspertyzy pracownik naukowy nie sugeruje się oczekiwaniem zleceniodawcy i niedopuszcza, aby presja zleceniodawcy wywarła wpływ na merytoryczną zawartość ekspertyzy.
- Aby uniknąć podejrzenia o stronniczość, pracownik nauki odmawia opracowania ekspertyzy, której część i końcowe wnioski miałyby związek z jego interesem osobistym.
- Informacji uzyskanych w związku z opracowaniem ekspertyzy, pracownik nauki nie wykorzystuje na szkodę zleceniodawcy ani do osiągnięcia niesłusznych korzyści własnych.
ROZDZIAŁ VII
Pracownik nauki jako krzewiciel wiedzy
- Pracownik nauki upowszechnia w społeczeństwie rzetelne wiadomości o nauce i jej osiągnięciach, nie ukrywając przy tym jej ograniczeń.
- Pracownik nauki respektuje prawo człowieka do prawdy i stara się je urzeczywistnić.
ROZDZIAŁ VIII
Pracownik nauki jako członek społeczeństwa
- W miarę swoich zainteresowań i możliwości pracownik nauki powinien wykorzystywać swą wiedzę, intelekt i autorytet w praktycznej działalności dla dobra społecznego.
- Pracownik nauki powinien uczestniczyć w życiu swojego środowiska naukowego.
- Pracownik nauki nie dopuszcza aby autorytet nauki lub jego własny był wykorzystywany do celów reklamowych bądź propagandowych.
- Pracownik nauki na stanowisku państwowym lub administracyjnym nie może sprzeniewierzać się normom etycznym, obowiązującym w świecie nauki.